در بخش عمده ای از دهه گذشته، عربستان سعودی میلیاردها دلار کمک به مصر ارسال کرد و متحد منطقه ای فقیرتری را تقویت کرد که از نظر استراتژیک آنقدر مهم است که بتوان از آن غفلت کرد.

اما اخیراً تغییر محسوسی رخ داده است. حتی در حالی که مصر عمیق‌تر و عمیق‌تر به سمت بحران اقتصادی فرو می‌رود، مقامات سعودی پیامی سخت ارسال کرده‌اند: دیگر از چک‌های سفید خبری نیست.

شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد 37 ساله پادشاهی خلیج فارس، با سرازیر شدن هجوم درآمدهای نفتی، به طور فزاینده ای شرایطی را برای چنین کمک هایی قائل می شود – با اصرار بر اصلاحات اقتصادی مانند کاهش یارانه ها و خصوصی سازی شرکت های دولتی.

کارن یانگ، محقق ارشد پژوهشی در مرکز سیاست انرژی جهانی دانشگاه کلمبیا، می‌گوید: «قبلاً این بود که «مصر آنقدر بزرگ است که شکست بخورد». اکنون نگرش این است که “مصر مسئول اشتباهات خود است.”

عربستان سعودی، بزرگترین صادرکننده نفت خام جهان، سال 2022 را با 28 میلیارد دلار مازاد بودجه پس از حمله روسیه به اوکراین که قیمت نفت را بالا برد و سود را به تولیدکنندگان رساند، به پایان رساند. علیرغم این پول بادآورده، مقامات سعودی می گویند که از کمک های بی پایان به کشورهای فقیرتری مانند مصر، پاکستان و لبنان خسته شده اند تا تنها تماشای تبخیر آن باشند.

پادشاهی همچنان در حال ارسال پول به خارج از کشور است – احتمالاً بیشتر از همیشه. اما بیشتر آن اکنون به سمت سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی برای سود و نفوذ و راه‌اندازی صنایع جدید در داخل کشور، مانند وسایل نقلیه الکتریکی، طراحی شده است. دولت عربستان نیز نقشی مشابه صندوق بین‌المللی پول بر عهده گرفته است، که به آن نفوذ بیشتری نسبت به قبل بر سیاست منطقه می‌دهد و کشورهای بزرگ‌تری مانند پاکستان عملاً از آن حمایت می‌کنند.

محمد الجدان، وزیر دارایی عربستان سعودی در ماه ژانویه در داووس سوئیس، در گردهمایی سالانه نخبگان سیاسی و اقتصادی جهان گفت: «ما به طور مستقیم کمک های بلاعوض و سپرده می دادیم. و ما در حال تغییر آن هستیم. ما با نهادهای چندجانبه کار می کنیم تا در واقع بگوییم، “ما باید شاهد اصلاحات باشیم.”

بیانیه آقای الجدان جنگ لفظی را بین کارشناسان سعودی و مصری به راه انداخت که ناشی از نگرانی مصر از وابستگی عمیق این کشور به کشورهای ثروتمندتر خلیج فارس مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی است.

مقامات سعودی و مصری برای هموار کردن اوضاع تلاش کرده‌اند، اما پویایی قدرت جدید از بین نمی‌رود: شاهزاده محمد از زمانی که پدرش در سال 2015 به پادشاهی رسید، روشی را که عربستان سعودی از قدرت مالی خود استفاده می‌کند، به دنبال بازده سرمایه‌گذاری بالاتر و استقرار نفت تغییر داده است. درآمد برای اهرم در خاورمیانه و فراتر از آن.

پشتوانه این امر به طور گسترده تر، تلاش ولیعهد برای بازسازی اقتصاد خود پادشاهی پس از سقوط شدید قیمت نفت در سال 2014 است که کشور را با هشت سال کسری بودجه مواجه کرد. تمرکز بر هزینه‌هایی است که به کشور محافظه‌کار اسلامی کمک می‌کند تا بخش‌هایی فراتر از نفت را توسعه دهد و به مرکزی برای طیف وسیع‌تری از مشاغل و همچنین فرهنگ تبدیل شود.

او در حال ساخت مدلی است که کشورهای کوچک خلیج فارس مانند امارات متحده عربی و قطر سال ها پیش از آن پیروی کردند، تا حدی برای افزایش نفوذ بین المللی خود.

تیموتی ای. کالداس، کارشناس اقتصاد سیاسی مصر در مؤسسه تحریر برای سیاست خاورمیانه مستقر در واشنگتن، گفت: «آنچه خلیج فارس دارد و تقریباً هیچ کس دیگری در جهان ندارد، سرمایه مازاد بسیار زیادی است. “این با قدرت همراه است.”

در ماه مارس، مقامات سعودی موافقت کردند که 5 میلیارد دلار برای استفاده بانک مرکزی ترکیه پیشنهاد دهند تا اقتصاد ترکیه دو ماه قبل از انتخابات ملی تقویت شود. این امر ترکیه را پس از سال‌ها تنش، که پس از قتل جمال خاشقجی، منتقد سعودی و ستون‌نویس واشنگتن پست در سال 2018 توسط عوامل سعودی در استانبول، به وجود آمد، به حوزه نفوذ عربستان سعودی نزدیک‌تر کرد.

برای سایر کشورهای خاورمیانه، کمک های عربستان سعودی با تغییر اولویت های پادشاهی کاهش یافته است.

در سال 2016، مقامات سعودی کمک های نظامی و امنیتی میلیارد دلاری خود به لبنان را به دلیل ناامیدی از نفوذ فزاینده ایران، رقیب منطقه ای خود، در این کشور به حالت تعلیق درآوردند.

چند سال بعد، لبنان که مدت ها به کمک های خلیج فارس وابسته بود، به یک بحران مالی تبدیل شد، چنان که مردم برای دسترسی به پس انداز خود به بانک های دزدی روی آورده اند. دولت عربستان سعودی برای متوقف کردن آن اقدامی نکرد و تحلیلگران گفتند که این نشانه اولیه تغییر رویکرد پادشاهی به سمت تامین مالی منطقه است.

تأکید شاهزاده محمد بر «اول عربستان سعودی» است، زیرا او به ناسیونالیسم دامن می زند. سال گذشته، صندوق دولتی عربستان سعودی اعلام کرد که 24 میلیارد دلار در مصر، عراق، اردن، بحرین، عمان و سودان سرمایه گذاری خواهد کرد. اما هدایت این حمایت مالی از طریق سرمایه گذاری به مقامات سعودی اجازه می دهد تا سود خود را در اولویت قرار دهند.

از آنجایی که مصر طی سال گذشته سه بار ارزش پول خود را کاهش داد، نهادهای سعودی به دنبال خرید دارایی با تخفیف بودند.

آقای کالداس گفت: «دولت عملاً دارایی های خود را تحت فشار می فروشد. آنها ممکن است بخواهند بگویند که مصر را نجات می دهند، اما از دیدگاه مصری ها، برخی از آنها آن را به عنوان سوء استفاده از یک موقعیت بد می دانند.

این تغییرات منعکس کننده تغییرات بلندمدت در روابط بین کشورهای عربی در نیم قرن گذشته است، با تغییر مرکز ثقل از مکان هایی مانند مصر – زمانی که وزن سنگین فرهنگی و سیاسی منطقه بود – به خلیج غنی از نفت و گاز.

این برای بسیاری از مصری ها خوشایند نیست.

و تنش ها بر سر کمک ها در سال جاری این ناامیدی ها را دوباره شعله ور کرد. در ماه فوریه، پس از اینکه یک رمان‌نویس سعودی در توییتر نوشت که مصر «گردنش را به کمک از اینجا یا آنجا بسته است»، عبدالرزاق توفیق، سردبیر روزنامه مصری، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را به‌عنوان نوپول‌هایی «پابرهنه و برهنه» خواند که حق دیکته کردن ندارند. به مصر

اما این مقاله به زودی از اینترنت ناپدید شد و عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر، درگیری را کم اهمیت جلوه داد و به گرمی از “حمایت برادرانمان از ما” سخن گفت.

برای آقای السیسی، رهبر مستبدی که در سال 2013 با یک کودتای نظامی قدرت را به دست گرفت، حمایت خلیج فارس بسیار مهم بوده است.

آقای السیسی رئیس جمهور اسلامگرای منتخب دموکراتیک، محمد مرسی را که از سوی پادشاهی های عربستان سعودی و امارات متحده عربی به عنوان یک تهدید امنیتی تلقی می شد، سرنگون کرد. اگرچه نخبگان حاکم عربستان سعودی کشور خود را بر اساس روایتی درهم تنیده با دین بنا کردند، بسیاری از آنها از اسلام سیاسی به عنوان منبع بالقوه مخالفت در داخل می ترسیدند، جایی که احزاب سیاسی عملاً ممنوع شده اند و جنبش اخوان المسلمین آقای مرسی به عنوان یک گروه تروریستی شناخته می شود.

بر اساس داده های جمع آوری شده توسط خانم یانگ، عربستان سعودی از سال 2013 تا 2020، 46 میلیارد دلار در قالب سپرده های بانک مرکزی، سرمایه گذاری مستقیم و نفت و گاز به مصر ارسال کرده است. و این حمایت، در حالی که کاهش یافته است، به طور کامل از بین نرفته است.

زمانی که بحران اقتصادی مصر در سال گذشته حاد شد، گروهی از کشورهای حاشیه خلیج فارس وارد عمل شدند. آنها میلیاردها دلار در بانک مرکزی مصر سپرده گذاری کردند و ذخایر ارز خارجی آن را ذخیره کردند و به پرداخت هزینه واردات کمک کردند.

عربستان سعودی همچنین برای آخرین توافقنامه نجات صندوق بین‌المللی پول با مصر ضروری است، که این کشور را ملزم می‌کند تا با فروش 2 میلیارد دلار از دارایی‌های دولتی به کشورهای ثروتمند خلیج فارس، بخشی از بودجه را برای نجات خود جمع‌آوری کند. این دارایی‌ها می‌توانند به طور بالقوه شامل بانک‌های خیمه شب بازی و شرکت‌های صنعتی دولتی باشند که نگرانی‌ها را در مصر در مورد حاکمیت و جایگاه آن افزایش می‌دهد.

آقای کلداس گفت که دولت مصر “دولت را در این موقعیت فوق العاده آسیب پذیر قرار داد” برای “استقلال ژئوپلیتیکی” آن در دراز مدت نگران کننده است.

مقامات سعودی و مصری هنوز در مورد سرمایه‌گذاری‌های بالقوه صحبت می‌کنند – و سیاست‌های تغییر سیاستی که مقامات سعودی و صندوق بین‌المللی پول در ازای آن می‌خواهند، از جمله کاهش یارانه‌ها و کاهش نقش گسترده ارتش در اقتصاد – به گفته دو نفر از آشنایان با این بحث‌ها، که صحبت کردند. به شرط ناشناس ماندن چون عمومی نیستند.

اما از آنجایی که ماه ها بدون پیشرفت قابل توجهی می گذرد، سعودی ها و مصری ها به طور یکسان توانایی مصر در ساده سازی اقتصاد خود را زیر سوال برده اند.

هشام الغنام، دانشمند علوم سیاسی سعودی، گفت: «گاهی اوقات باید بدانید که این پول کجا می رود. “آیا این به نفع مردم است؟”

آقای الجدان، وزیر دارایی پادشاهی، در ماه گذشته در جریان کنفرانسی در ریاض، پایتخت عربستان سعودی، در پاسخ به این سوال که آیا عربستان سعودی نگران مصر است، لحن گرمتری نسبت به داووس به زبان آورد.

او گفت: «آنها ممکن است با مشکلی مواجه شوند. اما من فکر می‌کنم آن‌ها چیزی که لازم است برای یک ملت بزرگ هستند، دارند.»

وزیر دارایی مصر در بیانیه‌ای به زودی گفت که کشورش مایل است از هر چیزی که برای افزایش سرمایه‌گذاری عربستان لازم است حمایت کند.

احمد آل عمران از جده، عربستان سعودی گزارش می دهد.